KRAKÓW




Strój kobiecy noszony w okolicach Krakowa miał wiele odmian i wariantów. W podstawowej wersji tworzyły go elementy następujące: nakrycie głowy (wianek, chustki, chusta czepcowa), koszula, gorset i kaftan (katana), spódnica, zapaska, chusta do odziewania, obuwie i biżuteria. Młode dziewczyny w ciepłe dni chodziły z odkrytą głową, włosy zaplatały w warkocze. Wplatały w nie wstążki i wpinały kwiaty, spinki, klamry. Mężatki nosiły chusty czepcowe. Koszule o kroju przyramkowym zdobił haft atłaskowy na kołnierzyku i mankietach. Gorsety szyte były z czarnego sukna, w pasie zakończone kaletkami. Na przodach zdobione rzędami pętlic z amarantowego sznureczka i białymi perłowymi guziczkami, niekiedy występowały kolorowe hafty o motywach roślinnych. Drugi typ gorsetu różnił się od poprzedniego, tym, że zamiast kaletek miał ósemkowatą ułożoną fałdą. Zdobienia zajmowały prawie całą część gorsetu. Wykorzystywano do niego guziczków na nóżce, koralików i cekinów, metalowych i jedwabnych tasiemek, wstążeczek, pasmanterii, chwostów. Katana to gorset drugiego typu z doszytymi rękawami. Spódnice letnie szyto z tkanin jedwabnych, płócien, tybetu lub batystu, zimowe z tkanin wełnianych. Były one długie i szerokie, przeważnie w kolorach zielonym, niebieskim, czerwonym lub białym. Zapaski także szyto z różnych materiałów. Płócienne i tiulowe zapaski noszono do wzorzystych lub gładkich spódnic wełnianych. Noszono sznurowane, czarne trzewiki na obcasie. Zimą kobiety nosiły także buty z cholewami. Podstawową biżuterią były czerwone, prawdziwe korale ozdabiane dodatkowo srebrnymi krzyżami. Mężczyźni nosili nakrycia głowy (rogatywki, kapelusze, magierki), koszule, spodnie (portki), kaftan, sukmanę, pasy: z brzękadłami, obuwie i biżuterię. Najbardziej znanym nakryciem głowy mężczyzny była czerwona rogatywka, gdzie po prawej stronie mocowany był pęk długich piór pawich związanych czerwonymi lub kolorowymi wstążkami. Koszule o kroju przyramkowym rzadko zdobione były białym haftem. Portki noszone latem szyto z cienkich tkanin lnianych lub bawełnianych, zimowe szyte były z grubych tkanin lnianych. Spodnie wpuszczano w buty lekko wywijając nogawkę na cholewę. Kaftan to najczęściej długa, pozbawiona rękawów kamizelka, a także kaftan z rękawami. Różniły się one zdobieniami i funkcją. Sukmana była różnorodnie zdobiona, nosili ją głównie gospodarze. W regionie krakowskim noszono dwa rodzaje pasów: z brzękadłami trzos (opasek).Biały pas pierwszego typu zapinano na mosiężną sprzączkę z jednym przekolcem. W części środkowej rozmieszczone były rzędy małych, mosiężnych guziczków, guziczków na końcach plecion ka z czerwonej i zielonej safianowej skóry. Z boku pasa na jednym, dwóch lub trzech rzemykach zawieszano brzękadła. Pasem tym opasywano kaftan lub sukmanę. Trzos opasał pas tylko w części. Oba końce były bogato ozdobione. Zapinany był na rzemienie. W użyciu były buty z cholewą miękką lub sztywną ułożona w harmonijkę. Obcasy zawsze podkuwano metalowymi podkówkami lub blaszkami.

Krakowiak – dwumiarowy, dynamiczny i pełen werwy narodowy taniec polski wywodzący się z Ziemi Krakowskiej. Pierwowzory na bazie których ukształtowała się jego ostateczna forma to „goniony”, „mijany”, „żegnany” i „szopieniak”. Etnografowie doszukują się jego genezy w tańcach wojennych gdzie tańczony był przez samych mężczyzn. Pisał o tym Karol Czerniawski a i Mikołaj Rej wspomina o krakowiaku w swoich kronikach z XV wieku. Na jego popularność wpłynęła niewątpliwie dość prosta forma ruchowa okraszana często przyśpiewkami. Apogeum jego popularności związane jest jednak z okresem po powstaniu kościuszkowskim, taniec ten jak i samą muzykę bardzo często wykorzystywano w spektaklach operowych XVIII i XIX w. jak np. „Cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale” czy „Wesele Krakowskie w Ojcowie”. Krakowiak w swojej charakterystyce ruchowej to taniec bardzo żywy i skoczny tańczony do muzyki w metru 2/4 o tempie żywym z tendencją do narastania i o charakterystycznym synkopowanym rytmie (synkopa – przeniesienie akcentu z mocej na słabą część taktu). Taniec ten wraz z Hejnałem Krakowskim nabrał z czasem charakteru symbolu narodowego jest powszechnie rozpoznawalnym elementem kultury polskiej w kraju i poza jego granicami.