BESKID ŻYWIECKI








Stroje górali żywieckich zawierają elementy typowe dla strojów górali polskich, jak kapota, haftowana koszula i kamizelka w kolorze czarnym lub brązowym często zdobiona bieskim, kierpce czyli skórzane lekkie buty u mężczyzn. Męski strój ozdobiony jest parzenicami i lampasem. Żywieccy górale noszą czarne lub częściej brązowe kapoty zwane gunia. Opasywano się początkowo pasami materiałowymi a później skórzanymi, wielkość pasa i jego zdobność dawała przy tym pojęcie o majętności jego posiadacza. Częstym elementem stroju była u mężczyzny laska pasterska lub siekiera zwana ciupagą, które służyły do obrony. Strój męski jest nieco skromniejszy od stroju górali podhalańskich. Mężczyzna nosił zwykle kapelusz z muszelkami lub koralikami chętnie ozdabiany orlim lub sokolim piórem. Strój kobiecy składał się z ciasnochy czyli rodzaju ciasnej halki sięgającej od kolan do piersi i zawieszonej na jednym skośnym ramiączku przez bark i łopatki, spódnicy do połowy łydki, często szytej z wielu warstw materiału aby uwydatnić efekt "odstawania" spódnicy u spodu, pończoch i skarpet wełnianych zwykle czerwonych lub białych, kierpców, oraz białej haftowanej koszuli i kamizelki lub serdaka. Spódnice były zwykle lniane. Ubierano na nie zapaskę – rodzaj fartucha, ozdabianą w drobne kwiaty. Na białą koszulę ubierano gorsety będące najdroższym elementem stroju zdobionym cekinami i świecidełkami, wyszywane w typowo góralskie motywy roślinne. Chętnie noszono korale. Zamężne kobiety nosiły czepki lub chustki na głowę. Stałym i ważnym elementem stroju góralskiego męskiego i żeńskiego były grube skarpety wełniane tak zwane kopytka, sięgające do połowy łydki i z rozcięciem do kostki.

Region żywiecki to teren dzisiejszej Kotliny Żywieckiej wraz z okalającymi ją wioskami, od zachodu Lipowa, od wschodu Las i Ślemień. Głównym miastem tego regionu jest Żywiec. Specyficzna kultura górali tam mieszkających nacechowana jest przywiązaniem do tradycji i obyczaju – to kultura wciąż żywa odzwierciedlająca trudne warunki bytowe i geograficzne, które bardzo mocno wpłynęły na kształtowanie się ich mentalności. Ich pieśni i tańce bardzo surowe, archaiczne i żywiołowe w swojej formie wskazują na duże przywiązanie do swojej ziemi i kultury. Tańce o charakterze parowym i zbiorowym poprzeplatane są często przyśpiewkami w formie satyrycznych przymówek. Ich treść często improwizowana ma charakter pytań i odpowiedzi, które serwują sobie partner i partnerka. Każdy taniec poprzedza zawołanie i przyśpiewka wykonywana przez jednego czasem dwóch tancerzy co stanowi zaproszenie do tańca dla wszystkich pozostałych. W tańcach żywieckich dominuje góral, widać to w każdym ruchu i geście. Dziewczyny partnerują chłopa kom ale w ruchu są skromniejsze. Tańce o charakterze parowym to: „obyrtka”, „hajduk” i „siustany”. Obyrtka tańczona jest ruchem wirowym, para krąży wokół wspólnej osi w różnych ujęciach za ręce przesuwając się po linii koła lub w miejscu jak mówią górale „na jednej dylinie”. Każdy ruch wirowy kończy tzw. „cupkanie” czyli przytupywanie. Hajduk to taniec, który znany jest głównie w zachodnio-południowej części tego regionu. Jest to forma popisowa dla mężczyzn, którzy wykonują pełzanie w głębokim przysiadzie, podskoki z uderzaniem ręką o uniesioną nogę oraz tzw. ubijany. W „siustanym” pary tańczą krążąc to w jednym to w drugim kierunku posuwając się w przód lub w tył. Przed każdą zmianą wykonują kroki akcentowane. Tańce o charakterze zbiorowym to: „koło”, „koń”, „krzyżok” i „na bon”. Koń to swoisty korowód prowadzony przez przewodnika, który na hasło zmienia kierunek poruszania się. Tancerze poruszają się po linii koła krokiem biegowym na ugiętych nieco kolanach. W tańcu tym przewodnik wyprowadzał tańczących z izby na dwór obiegał domostwo, po czym ponownie wbiegał do izby nie koniecznie drzwiami co dawało powód do śmiechu i żartów. Krzyżok to taniec skomponowany na cztery pary, które stojąc na przeciwległych rogach w kwadracie zamieniają się miejscami po przekątnej krokiem biegowym, po czym krążą w parze na nowym miejscu stojąc obok siebie. Koń to również forma korowodu par lub taniec dla samych mężczyzn. Jego nazwa pochodzi najprawdopodobniej od tekstu przyśpiewki. O przebiegu tego tańca decyduje również przewodnik, który narzuca kolejność figur. Melodie tańców żywieckich mają zmienną dynamikę, metrum 2/4 i różne frazowanie. Do tańca przygrywało najczęściej dwóch grajków: jeden na skrzypcach a drugi na gajdach.